Effectieve studiekeuzebegeleiding: maak een tussenjaar bespreekbaar

Effectieve studiekeuzebegeleiding

In de blogreeks 'Effectieve studiekeuzebegeleiding' delen wij onze ideeën over hoe je leerlingen kan aansporen aan de slag te gaan met hun studiekeuzeproces. In deze blog lees je onze achtste tip: Maak een tussenjaar bespreekbaar.

Tussenjaar steeds populairder

Steeds meer leerlingen kiezen na hun middelbare school voor een tussenjaar. Uit de meest recente cijfers van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat het aantal eerstejaars na een tussenjaar in het hoger onderwijs tussen 2009 en 2017 is toegenomen van 9,9 naar 14 procent. Jongeren kunnen verschillende redenen hebben om voor een tussenjaar te kiezen. Sommigen willen reizen, anderen weten nog niet of en wat ze willen studeren en kiezen er daarom voor hun keuze een jaar uit te stellen. Veel ouders en docenten zijn huiverig wanneer een leerling voor een tussenjaar wil kiezen. Zo kan de angst bestaan dat van uitstel afstel komt, of dat de jongere een jaar lang gaat lanterfanten. Wanneer je deze opvatting als ouder of  begeleider (te) sterk overbrengt op de studiekiezer, is de kans groot dat diegene zich niet serieus genomen voelt en zich ingeperkt voelt in zijn of haar autonomie. Wij raden aan om het nemen van een tussenjaar niet meteen af te raden, maar om dit als serieuze optie te zien, die bespreekbaar is. In deze blog leggen we uit waarom dit van belang is en hoe je dit kan realiseren.

Risico’s van een tussenjaar 

Wij zijn er bij Scopos van overtuigd dat een tussenjaar mooie kansen kan bieden, mits de leerling een bewuste keuze maakt over de invulling van het tussenjaar. Tegelijkertijd kleven er ook risico’s aan het nemen van een tussenjaar en zorgen om die risico’s moeten ook serieus worden genomen. Op de onafhankelijke website www.tussenjaarkenniscentrum.nl staan een aantal van deze zorgen beschreven, bijvoorbeeld de zorg dat de jongere niet meer zal willen studeren na een jaar de vrijheid geproefd te hebben in het tussenjaar.

Dit soort zorgen en risico’s moeten serieus genomen worden, maar worden volgens het Tussenjaar Kenniscentrum soms ook overschat: het idee bijvoorbeeld dat jongeren na het nemen van een tussenjaar geen zin meer zullen hebben om nog te gaan studeren, is niet bewezen. Op de website van Tussenjaar Kenniscentrum wordt een onderzoek aangehaald van psycholoog en onderzoeker naar motivatie onder studenten, Andrew Martin (2010). Uit dit onderzoek blijkt dat de motivatie van jongeren om te studeren tijdens een tussenjaar juist toeneemt. Dit gaat natuurlijk over gemiddelden, er zijn ook jongeren die inderdaad aan het einde van een tussenjaar zullen besluiten om (nog) niet te gaan studeren. Belangrijk is om wanneer een jongere die zorg uit, deze serieus te nemen: waar is die zorg op gebaseerd? En is het mogelijk om het risico kleiner te maken? Kan de jongere daar zelf iets voor doen? 

Risico’s van studeren

Op de website van Tussenjaar Kenniscentrum staat  − wat ons betreft terecht  −  beschreven dat niet alleen het nemen van een tussenjaar risico’s met zich meebrengt, ook de keuze om te gaan studeren brengt risico’s met zich mee. Wanneer een jongere gaat studeren die er eigenlijk nog niet klaar voor is, of kiest voor een studie waar hij of zij niet helemaal achter staat, is de kans op uitval groot. Daarnaast stijgt het aantal studenten met mentale klachten. Dit is een complex probleem waar niet één oorzaak voor aan te wijzen is, maar wanneer een jongere niet op zijn of haar plek zit, zal dit in veel gevallen niet bevorderlijk zijn voor hoe diegene in zijn of haar vel zit. Een tussenjaar kan een mogelijkheid bieden voor de jongere om de ruimte te nemen om zichzelf beter te leren kennen en een vervolgstap te kiezen die echt aansluit op wie diegene is. Dit biedt geen zekerheid dat de jongere niet zal uitvallen, en dit is ook zeker niet voor iedere jongere de meest passende stap, maar voor sommigen kan een goed besteed tussenjaar wel degelijk zorgen voor een betere stap bij de uiteindelijke vervolgstap.

Mogelijkheden van een tussenjaar

Hierboven beschreven we hoe een tussenjaar ‘ruimte’ kan geven. Die ruimte is er tijdens een examenjaar, en ook in een voorexamenjaar, vaak niet. Toetsen, examens, sociale activiteiten, sporten, bijbaantjes: de levens en hoofden van jongeren zitten vaak al zo vol, dat er weinig ruimte overblijft om na te denken over hun vervolgstap. Die ruimte is wel nodig om een weloverwogen keuze te maken, reflectie heeft namelijk tijd en aandacht nodig. Die ruimte, tijd en aandacht zou een jongere kunnen vinden in een tussenjaar. Het is alleen wel de vraag wat de jongere van plan is met die ruimte te doen. Wij zijn groot voorstander van het maken van een weloverwogen studiekeuze, en dit geldt ook voor de keuze van het al dan niet nemen van een tussenjaar. Alleen beslissen dat een leerling een tussenjaar gaat nemen is wat ons betreft niet genoeg, de vraag is vooral: wat wil de leerling uit dat tussenjaar gaan halen? En hoe is hij of zij van plan dat te gaan doen? 

Concreet beeld van het tussenjaar

Als begeleider kan je de jongere ondersteunen in het maken van deze weloverwogen keuze. Het is de kunst om niet te snel in de adviesrol te schieten, maar vooral vragen te stellen, zodat de jongere zelf tot inzichten kan komen. Vraag bijvoorbeeld door naar wat de jongere van plan is om te gaan doen in een eventueel tussenjaar. Een scenario waarin de jongere een jaar lang gaat niksen en een oninspirerende bijbaan heeft, zal waarschijnlijk eerder tot demotivatie om te gaan studeren leiden, dan een jaar waarin de jongere bewust bezig is met het vinden van een studie die echt aansluit, of inzet op zelfontwikkeling. Maar ook hier geldt: dit verschilt van persoon tot persoon. Er zullen ook jongeren zijn die een jaar lang niks doen en zich dan zo vervelen dat ze niet kunnen wachten om te gaan studeren. En er zullen jongeren zijn die zichzelf in hun tussenjaar nog beter leren kennen en dan juist tot de conclusie komen dat studeren niet past in het toekomstbeeld dat ze bij zichzelf vinden passen. 

Jij kan als begeleider niet voorspellen hoe een scenario gaat uitpakken en de jongere kan dat zelf ook niet. Wat je wel kan doen, is ervoor zorgen dat de jongere een zo’n concreet mogelijk beeld heeft van hoe hij of zij een eventueel tussenjaar voor zich ziet, wat hij of zij eruit zou willen halen, welke risico’s hij of zij zelf ziet, hoe hij of zij hiermee om denkt te gaan, en welke mogelijkheden en kansen de jongere voor zich ziet. Daarnaast speelt nog de vraag welke opties de jongere verder voor zich ziet: wat is het alternatief, en heeft de jongere daar een concreet beeld van? Door hier vragen over te stellen en een open gesprek over te voeren, help je de jongere om een zo’n  bewust mogelijke keuze te maken en voor zichzelf te bepalen of een tussenjaar voor hem of haar de meest passende optie is.

Niet één juist antwoord

Wanneer je als begeleider de optie van een tussenjaar met de jongere bespreekt, kunnen de risico’s van dat jaar aan bod komen, maar vergeet ook zeker niet de mogelijkheden en de kansen. De jongere heeft zo lang hij of zij zich kan herinneren de verplichting gehad om naar school te gaan, en nu is het aan de jongere om te bepalen wat hij of zij met zijn of haar tijd wil gaan doen. Waar droomt de jongere van? Een mooie reis? Alle ruimte voor zijn of haar hobby? Of wil de jongere werkervaring opdoen om te onderzoeken of een bepaalde studierichting iets voor hem of haar zou kunnen zijn? Vergeet niet om ook die mogelijkheden te bespreken en te onderzoeken waar de jongere van ‘aan’ gaat. Op die manier motiveer je de jongere om actief bezig te gaan, of te blijven, met zijn of haar studiekeuze, of breder gezegd: zijn of haar antwoord op de vraag: “wat wil ik na mijn middelbare schooltijd?” Op het moment dat het je als begeleider lukt om leerlingen het gevoel te geven dat ieder antwoord dat ze op deze vraag formuleren een juist antwoord is  − gaan studeren, gaan reizen, gaan werken – zo lang het maar een weloverwogen antwoord is, dan zal het je nog beter lukken om je leerlingen te motiveren bij het maken van deze keuze.